Werken in de Tropen, 17 april 2019

Je kunt niet de hele wereld op je schouders nemen, zeg ik altijd tegen jonge artsen die belangstelling hebben voor een werkperiode in de Tropen. Dus doe waar je goed in bent en kies je focus, dat helpt om je werk nuttig te maken. Er wordt weleens getwijfeld of het zin heeft om in het Zuiden aan de slag te gaan als westerse arts. Wij kunnen toch de armoede en honger niet opheffen, is daarbij de gedachte. En dat klopt.

Toch kunnen we als artsen wel degelijk iets doen. We kunnen individuele consulten doen. We kunnen groepsprojecten doen, denk aan bijvoorbeeld staaroperaties en hazenlip-correcties. We kunnen ook kennis overdragen via opleidingen of bedside teaching. En we kunnen een samenwerking opzetten met artsen in het zuiden, waardoor zij steeds hun vragen kunnen stellen en wij meer leren over de lokale context. Kennis overdragen is een goede actie, op voorwaarde dat dit binnen een bestaande zorgstructuur plaatsvindt. Anders vervliegt de kennis, mist het zijn doel en draagt het niet bij aan de openbare gezondheidszorg, wat in een armoedige setting toch de eerste keuze is. Deze redenatie gaat alleen op als je uitgaat van vrijwilligerswerk, want wanneer je als betaalde specialist in een particulier ziekenhuis gaat werken in een armoedig land spelen er uiteraard andere belangen. Dat is niet verkeerd en zeker ook interessant, maar het is ander werk. Vandaar mijn statement: kies je focus, doe waar je goed in bent en doe wat past in je leven. Dat is in Nederland niet anders. En wil je in een ramp- of oorlogsgebied noodhulp bieden, kies dan voor werk via een stevige organisatie die ervaren is op het gebied van veiligheid en respecteer de gestelde regels.

Mijn focus is het werk in voornamelijk Burundi, een vergeten land, vol teruggekeerde vluchtelingen, waar onvoldoende hulp voor is. Met hulp van de UN krijgen mensen wel wat hulp, maar het officiële plan is slechts voor 26% gefinancierd, dus vandaar dat ik schrijf ‘wel wat hulp’. Teruggekeerde vluchtelingen zijn hun huis en landbouwgrondje kwijt en durven vaak niet terug naar hun oorspronkelijke plek. Sommigen wonen zomaar ergens en trekken van plek naar plek, maar velen verblijven in kampen wat bepaald geen pretje is. En wat extra ingewikkeld is, is dat de UN-hulp andere burgers die in de buurt van een kamp wonen jaloers maakt: waarom mogen sommige kinderen uit een kamp naar een school, terwijl er voor hun kinderen geen kansen zijn? Waarom krijgen de oorspronkelijke bewoners geen extra voedsel? De les is inmiddels geleerd en om humanitaire noodhulp goed te laten werken worden steeds vaker projecten opgezet voor de gehele regio. Alleen ontbreekt daar dus het geld voor.

Je kunt niet de hele wereld op je schouders nemen, de wereldpolitiek beïnvloeden en iedereen beter maken. Dus accepteer maar dat hulp nooit ‘eerlijk’ is. En ga in ieder geval niet als medische toerist aan de slag met de gedachte dat je zinvol bezig bent.

Bij werken in de Tropen moet je ertegen kunnen dat er veel ongemakken zijn in je werk en je leven. En dat je veel armoede ziet. De gedachte dat armoede met hulp in de vorm van microkrediet is op te lossen, houdt geen stand als je beseft dat de gemiddelde rente 30 tot wel 50% bedraagt. Een gemiddeld gezin in Burundi leeft van 292 dollar per jaar! En in dit gemiddelde zijn de inkomens van de rijkeren meegeteld, dus er zijn gezinnen die van veel minder moeten rondkomen. Dan is microkrediet geen optie.

Ter illustratie volgen hier enkele cijfers over Burundi, afkomstig uit voornamelijk het BBC Country Profile, CIA World Factbook, Index Mundi en World Food Programme:

• 65% van de Burundezen is jonger dan 24 jaar
• de gemiddelde leeftijd in Burundi is 17,1 jaar (2018)
• de gemiddelde levensverwachting is 50 jaar (2018)
• van de 100 levendgeborenen gaan er 6 na de geboorte dood (2018)
• 90% van de bevolking woont in het binnenland, waar meer dan 26% geen toegang heeft tot schoon drinkwater (2015)
• 52% van de gehele bevolking heeft geen toegang tot medische zorg
• 2,6 miljoen mensen in Burundi zijn chronisch ondervoed
• bij 1 op de 4 mensen ontbreekt voedselzekerheid, waardoor er formeel sprake is van een crisis
• Burundi heeft het hoogste percentage chronische ondervoeding in de wereld
• 1 op de 3 de kinderen jonger dan 5 jaar heeft ondergewicht
• 2 op de 3 mensen leven onder de armoedegrens (dit is al decennia zo)
• migratiecijfer is 0 per 1000
• het Bruto Binnenlands Product (BBP) in Burundi is 3 miljard dollar (Nederland 826 miljard)
• BBP per hoofd van de bevolking in Burundi is 292 dollar (Nederland 48.223 dollar)
• de inflatie in Burundi was in 2018 bijna 17%, stijging naar bijna 20% wordt verwacht
• export voor 119 miljoen dollar (2017, hoofdzakelijk koffie die de Burundezen niet zelf drinken)
• import voor 604 miljoen dollar (2017, betreft vooral voedsel)
• landbouw is het belangrijkste middel van bestaan
• de oogst van de Burundese landbouw is genoeg om de bevolking van het land 55 dagen per jaar van voedsel te voorzien

- Amy Besamusca – Ekelschot