Terugblik Els Borst Oeuvreprijs

Winnaressen: Gunilla Kleiverda en Rebecca Gomperts

De Els Borst Oeuvreprijs wordt door de VNVA ingesteld om vrouwelijke artsen te eren die door een jarenlange inzet wezenlijk hebben bijgedragen aan verbetering van de gezondheid en de zelfbeschikking van vrouwen. Wat is de achtergrond van de eerste toekenning van deze prijs?

“Reeds gedurende mijn studententijd en vooral in het gasthuis te Amsterdam, werd ik gekweld door de gedachte aan het vele en zware leed dat vrouwen lijden, die maar telkens weer zwanger werden…” schrijft Aletta Jacobs in haar Herinneringen. En al in 1882 vindt zij in een Duits medisch tijdschrift een artikel over het pessarium occlusivum. Zij introduceert het in haar praktijk en helpt daarmee vele vrouwen – en stelt zich bloot aan luide kritiek, beschuldigingen en lastercampagnes van de heren collegae, predikanten en tal van gezaghebbende lieden.

Ongewenste zwangerschap is door alle tijden heen een drama geweest voor de meisjes en vrouwen die het betrof. Gretchen, het lieftallige en vrome meisje dat door Faust begeerd wordt, wordt zwanger, verliest daarmee haar eer en wordt door haar vroegere vriendinnen met de nek aangekeken. Als ze radeloos het kind bij de geboorte doodt wordt zij daarom zelf ter dood veroordeeld. Voor ons zijn deze verhalen vandaag de dag geschiedenis en literatuur.

Maar vergis je niet, ook in Nederland staat abortus nog steeds in het Wetboek van Strafrecht. Pas vijftig jaar geleden kwam hier de brede discussie over abortus op gang en de Wet afbreking zwangerschap, waarbij de arts die aan bepaalde voorwaarden voldoet wordt uitgezonderd van de strafwet. Deze abortuswet dateert van 1981. Tien jaar eerder namen een aantal huisartsen, onder wie diverse VNVA leden, het heft in handen door zich in Engeland technisch te laten scholen om abortus verantwoord uit te kunnen voeren. De gynaecologen waren “not amused”.

De VNVA heeft hierbij steeds naar voren gebracht dat het aan de vrouw is om de keuzen rondom zwangerschap te maken. Bovendien blijkt met het breed beschikbaar komen van goede anticonceptie steeds weer dat het abortuspercentage daalt – voorkomen van een zwangerschap is voor alle betrokkenen verre te verkiezen boven de onzekerheid, twijfel en moeilijkheden van het afbreken ervan.

Fotografie: Maarten van Haaff

Gunilla Kleiverda en Rebecca Gomperts

Kijken we verder in de wereld dan zien we hele andere dingen. Vele landen verzetten zich nog steeds tegen abortus en ook anticonceptie is lang niet overal toegankelijk. Ongewenste zwangerschap geeft ook nu nog Gretchens die ten prooi vallen aan eerwraak of veroordeling, ook nu zijn er nog vrouwen die zuchten en lijden onder de last van nòg een kind op komst.

Het is 1997. De jonge idealistische arts Rebecca Gomperts, werkt als scheepsarts bij Greenpeace. In Nederland heeft zij ook als abortusarts gewerkt. In Zuid-Amerika ontmoet zij tal van vrouwen die worstelen met ongewenste zwangerschap. Soms zijn zij verkracht, soms zijn zij dakloos, soms zijn zij uitgestoten uit de lokale gemeenschap. Abortus is verboden. Rebecca krijgt een idee: buiten de territoriale wateren (12 zeemijlen, ruim 22 kilometer) geldt de wet van het kustland niet meer. Een schip onder Nederlandse vlag kan dan vrouwen abortus aanbieden zonder dat zij strafbaar zijn.Women on Waves is geboren!

Een idee is een begin – maar dan! Het is de grote verdienste van Rebecca dat zij vanaf het begin vele jaren lang vele mensen en organisaties heeft weten te betrekken en te enthousiasmeren voor haar idee. Gynaecologe Gunilla Kleiverda is daarbij haar trouwe partner vanaf het moment dat de plannen concreet worden.

Enkele grote stappen in het bestaan van Women on Waves:

• 1999 Eveline Herfkens, minister van Ontwikkelingssamenwerking, juicht het project toe – de Nederlandse pers is in rep en roer!
  
• 2000 Terwijl ook de internationale pers zich opwindt wordt een boot gevonden die geschikt gemaakt kan worden om een container met een behandelunit op te zetten. Er vormt zich een geheel vrouwelijke groep zeelieden en medisch personeel en de keus voor de eerste vaart valt op Ierland. De anti-abortuswet daar is de strengste in de EU èn er zijn actieve pro-abortusgroepen waardoor er een goed uitgangspunt is voor lokale publiciteit.
  
• In juni 2001 vaart dan na onnoemelijk veel administratieve en organisatorische rompslomp de Aurora, de eerste abortusboot ter wereld, de haven van Scheveningen uit. In de Tweede Kamer liggen Els Borst, minister van Volksgezondheid en haar collega van Justitie, onder vuur. Els is zonneklaar – aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan, zij ziet geen enkele reden om in te grijpen.
  

In de jaren hierna bezoekt Women on Waves nog diverse andere landen en er is een duidelijk patroon. De grote media aandacht die oplossen van het probleem ongewenste zwangerschap krijgt en de invloed van al die publiciteit gevoegd bij wat er in een land zelf speelt is veel belangrijker dan wat er aan feitelijk medisch handelen gebeurt.

Wat is dan de echte winst voor vrouwen?
Ook daar hebben Rebecca en Gunilla iets op gevonden. Met de abortuspil mifepriston en misoprostol kunnen vrouwen zelf gedurende de eerste 9 weken op veilige en verantwoorde wijze een abortus opwekken. Maar deze middelen zijn niet verkrijgbaar in landen waar abortus verboden is. Via de internet site www.Womenonweb.org kunnen vrouwen overal ter wereld on-line na een artsenconsult deze medicatie toegestuurd krijgen waarmee zij zelf veilig thuis een abortus kunnen opwekken. Ondersteuning in vele talen gebeurt via een helpdesk.

Jaarlijks stuurt Women on Web meer dan 100.000 emails naar vrouwen uit ruim 130 landen. We weten dat minstens de helft van alle abortussen ter wereld op onveilige wijze gebeurt en dat de kans op infecties, bloedingen en overlijden daarbij groot is. Dat geeft aan hoe belangrijk dit project is voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen wereldwijd.

De VNVA meent dat dit originele en doeltreffende project waar nu al ruim vijftien jaar de genomineerde artsen de ziel van zijn zonder meer in de termen valt van wezenlijke verbetering van gezondheid en zelfbeschikking van vrouwen, zaken waarvoor ook wijlen ons erelid Els Borst zich steeds heeft ingezet.