2022 - VNVA Zintuigen Symposium
verslag door Clara Peters
Het symposium startte met drie TED Talk’s van drie spreeksters, over zien, horen en ruiken. Tevoren hadden we genoten van een heerlijk afwisselende lunch, muzikaal verluchtigd door de violen en cello’s van het Der Aa kwartet uit Groningen.
Paula Hertogh, kunsthistorica, lichtte een tipje van de sluier op over de kunst het beter leren kijken om meer te kunnen zien. Zij deed dit aan de hand van het boek “De kunst van het observeren” van Amy Herman. Hierover later meer in dit verslag.
Vervolgens vertelde Aranka Visser van Woersem, docent gebarentaal, over de kunst van het communiceren, met name voor doven en slechthorenden. Zij vertelde bijvoorbeeld dat bij communicatie met slechthorenden vaak gebruik wordt gemaakt van een combinatie van praten en gebaren; dat een microfoon dat moeilijker maakt (als je deze in de hand moet houden), omdat je dan een arm te kort komt. Over de enorme ontwikkeling van gebarentaal door “onze” Irma Sluis (en collega’s), die gebarentaal bekender maakte door haar werkzaamheden bij de persconferenties van Rutte en De Jonge tijdens de coronacrisis. Sinds 2021 is gebarentaal nu officieel erkend als taal, net als bijvoorbeeld het Fries.
Aranka meldde dat het heel fijn is als je je mondkapje afzet, zodat een slechthorende je mond en mimiek kan zien en dat het zeker ook helpt om oogcontact te maken. Vervolgens bleek dat we als toehoorders eigenlijk al best veel gebaren voor simpele zaken wisten zoals ik/jij (wijzen), goed/slecht: duim omhoog/omlaag, dag: zwaai, en leerden we de gebaren voor dokter (twee vingers gekromd tegen de kin) eten, drinken, ziek en beter.
De derde TED Talk was van Kirsten Jaarsma, voorzitter van de patiëntenvereniging “Reuksmaakstoornis.nl”, die ons vertelde over onze reuk; de assepoester onder de zintuigen. Dat veel mensen hun favoriete geur kunnen benoemen en er ook nog een herinnering aan hebben, ook als ze zelf die geur niet meer kunnen ruiken. Kirsten vertelde aan de hand van haar eigen verhaal over mogelijke oorzaken van reuk-/smaakstoornissen, zoals een hoofdletsel bij een ongeval, een flinke infectie zoals bijvoorbeeld een bijholteontsteking, griep of corona, maar ook door ouder worden of dementie.
Heel lang kon er weinig of niets worden gedaan als het reukverlies zich niet spontaan herstelde na kortere of langere tijd. De laatste tijd lijkt er licht aan het eind van de tunnel: door middel van reuktraining kan herstel van reuk worden versneld/bevorderd. Het heeft geen bijwerkingen en helpt bij ongeveer 50% van de patiënten. Reuktraining moet je zien als een soort fysiotherapie van de neus. Aan de hand van vier speciaal uitgezochte geuren, waar je dagelijks elk 15-20 seconden aan ruikt en dit steeds 2-3 keer herhaalt, leer je de geuren te herkennen; dit stimuleert je reukvermogen.
Kunsthistorica Paula Hertogh vervolgde met haar workshop ‘Zien’. Zij vertelde aan de hand van bovengenoemd boek van Amy Herman: “De kunst van het observeren” (“The art of perception” oorspronkelijk ontwikkeld voor medisch studenten) hoe je kunst kan inzetten als middel om niet alleen beter te leren kijken en communiceren maar ook …scherper te leren denken! Zo ging zij met medewerkers van de FBI naar kunst kijken, als een soort training. Later deed zij dat ook met rechercheurs van politie, medici en verpleegkundigen.
Vervolgens liet Paula ons aan de hand van verschillende schilderijen (Zonnebloemen van Van Gogh, Het herderinnetje, een schilderij waar sommigen wel en anderen niet een koe in zagen, Waterlelies van Monet en de Mona Lisa) – die ze ons liet observeren en beschrijven – zien dat kunst geduldig is; dat je soms meerdere keren moet kijken om er meer in te zien, te begrijpen. Dat je daardoor anders gaat communiceren.
Je kunt ook een heleboel niet opmerken als je niet goed observeert: een vetbobbel op de rechterhand van de Mona Lisa die mogelijk iets vertelt over een aandoening of over haar identiteit. De beentjes van een trapezeartiest linksboven op het schilderij ‘Een bar in de Folies-Bergère’, van Édouard Manet, die ik in eerste instantie helemaal niet zag. Een gorilla, die door een aantal elkaar de bal toespelende jongeren loopt. De onzichtbare gorilla (The Monkey Business Illusion) is een bekend psychologisch experiment om aan te tonen dat de mens een gebrek aan aandacht heeft voor het onverwachte. Als hij wel de gorilla heeft opgemerkt (of het filmpje eerder zag) heeft hij weer een paar andere zaken niet opgemerkt, zoals een gordijn dat van kleur verandert en een balspeler die de zaal verlaat. Bij het beschrijven van een schilderij kun je het best zo specifiek mogelijk proberen te beschrijven, niet te algemeen, geen aannames, let op details. Gebruik bij het kijken ook andere zintuigen: bijvoorbeeld als iets er heel warm of droog uitziet proef of ruik je als het ware de warmte.
Reuk smaakstoornissen
Kirsten Jaarsma en Jan van der Meer vertelden over reuksmaakstoornissen. De laatste tijd is er wat meer bekendheid over, omdat sinds de COVID-19-uitbraak vanaf ongeveer mei 2020 duidelijk werd dat een aantal mensen aan een covidinfectie een (al of niet tijdelijke) reuksmaakstoornis overhield. Dit komt voor bij ongeveer één op de twintig mensen, in veel variaties van ernst, vaak ontstaan na een hoofdletsel of na een viraal infect zoals bijvoorbeeld COVID-19.
Hoe werkt onze reuk en smaak?
Van alle mensen met een reuk- of smaakstoornis heeft ongeveer 90% een reukstoornis. Wel heeft het verlies van reuk vaak ook impact op je smaakbeleving: namelijk ongeveer 70% van je smaak komt via de neus binnen, de rest via de mond. Reuk is belangrijk voor de smaakbeleving; voor voedselveiligheid, veiligheid in huis (brand, rook), hygiëne en sociale communicatie. Mismatch met de lichaamsgeur van de partner blijkt de op een na belangrijkste reden voor een relatiebreuk!
Anosmie of hyposmie is het (gedeeltelijke) verlies van reuk, dit kan ook aangeboren zijn. Parosmie staat voor een nare geur ruiken, die er niet echt is zogenaamde geurhallucinatie.
Langdurige ernstige reukstoornis kan leiden tot depressie
Jan van der Meer vertelde dat hij na een virale infectie in 2013 ineens de koffie raar vond ruiken en er daarna achter kwam dat hij soms totaal niets rook, of dat een geur heel ver weg leek. Hij miste – als meubelbewerker – de geur van hout; in de keuken staan was veel minder leuk, hij miste de geur van duinen, strand en zee. Via de vereniging voor reuk-/smaakstoornissen kwam hij vier à vijf jaar na het verlies van zijn reuk bij het Reuk- en smaakcentrum in Ede terecht en kreeg daar het advies een reuktraining te doen. Na drie maanden dagelijks deze training te volgen keerde zijn reuk langzaam weer terug!
Fotoverslag
Fotograaf: Joke Selhorst-Heije
